باشگاه پرسپولیس تهران در سال ۱۳۴۲ بنیادگذاری شد. این باشگاه در درازنای تاریخ پنجاه ساله خود رویدادهای گوناگونی را پشت سر گذاشته است. این نوشتار به تاریخچه و پیشینه باشگاه فوتبال پرسپولیس تهران می‌پردازد.
باشگاه فوتبال شاهین در سال ۱۳۲۱ به دست عباس اکرامی بنا شد.[۱] او یک معلم بود و باشگاه را با کمک تعدادی جوان دانشجو با شعاراول اخلاق، دوم درس، سوم ورزش بنا نهاده بود.باشگاه شاهین توانست بازیکنان بزرگی مانند پرویز دهداری، امیرمسعود برومند، همایون بهزادی، حمید شیرزادگان، حسین کلانی و بسیاری دیگر را که در تیم ملی بازی کردند، به فوتبال ایران بشناساند.
شاهین در دهه ۱۳۴۰ به اوج محبوبیت رسید اما برخی اتفاقات، فدراسیون فوتبال ایران و روزنامه کیهان ورزشی (مهمترین روزنامهٔ ورزشی آن زمان) را روبروی آنها قرار داد.[۲] اختلاف بین آنها بیشتر شد و باعث شد تا در روز ۱۸ تیر ۱۳۴۶، دو روز پس از برد ۳-۰ شاهین رو در روی باشگاه تهرانجوان، سازمان ورزش و تفریحات ایران شاهین را منحل اعلام کند.[۲]
درمورد دلایل انحلال باشگاه شاهین حرف و حدیث‌های بسیاری وجود دارد. اگرچه سازمان ورزش دلیل انحلال این باشگاه را در متن ابلاغیه رسمی «منافات فعالیت‌ها با روح عالیه ورزش» عنوان می‌کند،[۲] اما برخی تحلیلگران، دلایل سیاسی؛ از جمله مخالفت عباس اکرامی با حکومت پهلوی را موثر می‌دانند.[۳] بنابر ادعای یکی از بازیکنان شاهین ردپای تحریک‌های پرویز خسروانی، مدیر عامل وقت باشگاه تاج هم در این انحلال دیده می‌شود.[۳]
پس از انحلال شاهین هواداران با ادامه لیگ همراهی نکردند. هنگامی که شاهین منحل شد، چند باشگاه مانند پاس، راه‌آهن و عقاب درپی جذب بازیکنان شاهین برآمدند و این به معنی از هم پاشیدن این تیم بود.[۱] اما با رایزنی علی عبدو با پرویز دهداری و مسعود برومند، بازیکنان باشگاه شاهین به تیم پرسپولیس پیوستند اما انحلال چند تیم در آن زمان باعث شد تا مسابقات رده بندی برای تعیین دسته باشگاه‌های کشور برگزار شود. در آن مسابقات ۴۴ تیم شرکت کردند که تیم‌های پرسپولیس، تاج، پاس و عقاب در گروه‌های خود صدرنشین شدند.
باشگاه پرسپولیس تهران در سال ۱۳۴۲ به دست علی عبده بنیانگذاری شد.[۷][۴] این باشگاه جزو دارایی‌های «شرکت سی.آر.سی» بود که به جز عبده، فاطمه پهلوی و همسرش محمد خاتم نیز از سهامداران آن بودند.[۷] عبده از آمریکا به ایران آمده بود و در مشت‌زنی آمریکا صاحب عنوان قهرمانی و مسئولیت بود.[۴][۷][۳] در آن زمان باشگاه پرسپولیس در رشته‌های ورزشی بولینگ، والیبال، بسکتبال و اسکیت فعال بود و یک تیم فوتبال ضعیف در دسته دوم داشت که بهترین بازیکن آن محمود خوردبین بود.[۴] پس از انحلال شاهین و در زمستان ۱۳۴۶، با رایزنی عبده و پرویز دهداری، ۴ نفر از بازیکنان شاهین به نام‌های ابراهیم آشتیانی، ناظم گنجاپور، کاظم رحیمی (به عنوان کاپیتان) و بهمن نوروزی در یک بازی دوستانه با باشگاه جم آبادان (که در آن زمان باشگاهی صاحب نام و قهرمان اولین دوره جام منطقه‌ای ایران بود) در ترکیب تیم دسته دومی پرسپولیس قرار گرفتند.
حضور این ۴ نفر در آن بازی زمینه ساز پیوستن بقیهٔ بازیکنان شاهین به پرسپولیس و آغاز محبوبیت این باشگاه شد. پرسپولیس سال ۱۳۴۷ را با مربیگری پرویز دهداری و سرپرستی مسعود برومند آغاز کرد. این تیم باید کار خود را از دسته دوم سال بعد پرسپولیس وارد لیگ ایران شد و با قهرمانی باشگاه‌های تهران به عنوان نمایندهٔ ایران به جام باشگاه‌های آسیا که در تایلند برگزار می‌شد راه یافت،[۸] اما پرسپولیس در آن جام موفق نبود و در مرحلهٔ گروهی این رقابت‌ها حذف شد.[۹] در سال ۱۳۴۸ کارخانه ایران ناسیونال خودروی پیکان را تولید کرد. محمود خیامی مالک آن برای تبلیغ محصول جدید کارخانه‌اش با عبده توافقنامه‌ای امضا کرد و تمام بازیکنان پرسپولیس به جز عزیز اصلی و محمود خوردبین را برای باشگاه پیکان به صورت قرضی خریداری کرد.[۱۰] در آن سال پیکان با اقتدار قهرمان شد و پرسپولیس با بازیکنانی جوان به مقام یازدهم رسید. پیکان آن سال پرسپولیس را با گل علی پروین شکست داد. سال بعد تمام بازیکنان به پرسپولیس بازگشتند.[۴]در سال ۱۳۵۰، پرسپولیس اولین قهرمانی خود را با اقتدار به دست آورد.[۱۰] آنها فصل را با ۱۳ پیروزی و ۱ شکست برابر تاج مسجد سلیمان پشت سر گذاشتند. در سال ۱۳۵۱ عبدو مانور تبلیغاتی بزرگی به راه انداخت و باشگاه پرسپولیس را یک باشگاه حرفه‌ای اعلام کرد، اما در پی حمایت نکردن دیگر باشگاه ها، پرسپولیس بار دیگر آماتور شد.
جام تخت جمشید در سال ۱۳۵۲ راه اندازی شد. این جام تا آن زمان، معتبرترین و برترین جام برگزار شده در ایران بود. در ۵ دورهٔ برگزاری این جام، پرسپولیس با ۲ قهرمانی در سال‌های ۵۲-۵۱ و ۵۵-۵۴ و نایب قهرمانی در ۳ سال دیگر، پرافتخارترین تیم ایران لقب گرفت.[۴] در نخستین دورهٔ جام تخت جمشید نیز پرسپولیس بدون شکست و با اقتدار تمام قهرمان شد و حتی تاج، رقیبش را که نایب قهرمان شد؛ ۶-۰ شکست داد.[۱۱][۱۲]
پرسپولیس با پیروزی ۲-۰ برابر ماشین‌سازی تبریز در ۲۲ مرداد ۱۳۵۷، دوران حضور خود را در جام تخت جمشید به پایان برد.[۱۳]
چند ماه پیش از انقلاب ایران (۱۳۵۷)، ساختمان بولینگ عبده آتش گرفت. در پی این آتش سوزی بیمه تمام خسارت را به فاطمه پهلوی پرداخت نمود. از این رو برخی او را در آتش سوزی سهیم می‌دانند.[۳][۱۴] عبده و فاطمه پهلوی پس از آتش سوزی به آمریکا رفتند.
با این که پرسپولیس در سال ۱۳۵۸ در جام شهید اسپندی به قهرمانی رسید،[۱۰] اما تیم از هم پاشید و بسیاری از بازیکنان عوض شدند.[۴][۱۴] بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی باشگاه پرسپولیس را مصادره کرد[۱۰] و باشگاه بدون زمین تمرین و دفتر در اوج تنگدستی زیر نظر سازمان تربیت بدنی قرار گرفت.[۱۴][۱۵]
در سال ۱۳۸۰؛ لیگ ایران حرفه‌ای شد و از لیگ آزادگان به لیگ برتر تغییر نام داد. در نخستین دورهٔ این جام، پرسپولیس با مربیگری علی پروین رقابت نزدیکی با استقلال داشت و پیش از هفتهٔ پایانی با دو امتیاز کمتر در رده دوم بود. در هفته پایانی، استقلال در حالی که می‌توانست با یک مساوی برابر ملوان در بندر انزلی به قهرمانی برسد، بازی را باخت و پرسپولیس با تک گل ابراهیم اسدی فجر سپاسی را در تهران برد و به قهرمانی دست یافت.[۱۶]
دوران افت و بحران پرسپولیس پس از قهرمانی در نخستین دوره لیگ برتر آغاز شد. پرسپولیس در دومین دوره لیگ برتر سوم شد، بدون این که به سپاهان اصفهان؛ قهرمان آن فصل نزدیک شود. پرسپولیس در مرحله نخست جام قهرمانان باشگاه‌های آسیا در گروهش دوم شد و از راهیابی به دور دوم بازماند.[۱۷]
دورهٔ سوم لیگ برتر با آغاز مدیریت اکبر غمخوار و تحولاتی جدید در پرسپولیس همراه بود بود. پیش از آغاز فصل پروین با غمخوار مشکل پیدا کرد و با باشگاه قطع همکاری کرد.[۱۸] مدتی بعد باشگاه وینگو بگوویچ را به عنوان مربی برگزید[۱۹] و بازیکنان صاحبنامی مانند علی دایی، کریم باقری، مهرداد میناوند، جواد کاظمیان و یحیی گل‌محمدی را خرید. آنها فصل را با چند برد پرگل آغاز کردند و صدرنشین شدند، اما در ادامه فراز و نشیب زیادی داشتند و پنجم شدند. پرسپولیس پس از ۶ سال دوری از جام در جام خلیج فارس ۸۷-۱۳۸۶ به قهرمانی رسید[۲۱] حضور افشین قطبی به عنوان سرمربی، مدیریت حبیب کاشانی، مربیگری حمید استیلی و خریدهای خوب پرسپولیس، این تیم را به مدعی اصلی کسب عنوان قهرمانی لیگ برتر تبدیل کرده بود و پرسپولیس پس از شش سال توانست بار دیگر به عنوان قهرمانی این رقابت‌ها دست یابد. این دوره از مسابقات لیگ برتر، برای نخستین بار با حضور ۱۸ تیم برگزار شد. در این دوره نیز پرسپولیس رقابت بسیار شدیدی با تیم فوتبال سپاهان اصفهان داشت و این دو تیم در حالی در آخرین مسابقه به مصاف یکدیگر رفتند که سپاهان با کسب تساوی نیز به عنوان قهرمانی دست پیدا می‌کرد، اما تیم پرسپولیس با گل دقیقه ۹۶ سپهر حیدری توانست با نتیجه ۲ بر ۱ سپاهان را شکست دهد و اولین تیمی باشد که ۲ بار به مقام قهرمانی لیگ برتر فوتبال ایران دست یافته است. سرانجام پرسپولیس دهه هشتاد را با دو قهرمانی متوالی در جام حذفی (۸۹-۱۳۸۸ و ۹۰-۱۳۸۹) به پایان برد.رسپولیس با آغاز دهه نود با بحران عدم ثبات مربیان روبرو شد. پس از جدایی دایی از پرسپولیس، استیلی به عنوان سرمربی انتخاب شد اما نتایج ضعیف این تیم باعث فشار هواداران برای برکناری استیلی شد که سرانجام استیلی جای خود را به افشین پیروانی داد که ادامه نتایج ضعیف پرسپولیس مدیران را وادار به امضای قرارداد با مصطفی دنیزلی ترکیه‌ای کرد. در پایان این فصل پرسپولیس با رتبه بسیار ضعیف دوازدهم لیگ را به پایان برد. دنیزلی به دلیل مشکلات خانوادگی از مربیگری پرسپولیس کناره‌گیری کرد و مانوئل ژوزه پرتغالی به مربیگری پرسپولیس انتخاب شد. مشکلات بسیاری در پیش راه او قرار داشت و او هم نتوانست نتایج درخوری با پرسپولیس بگیرد. با برکناری او یحیی گل‌محمدی به مربیگری موقت پرسپولیس گمارده شد و تا پرسپولیس این فصل را با یک نایب قهرمانی در جام حذفی به پایان ببرد.
تاریخچه تیم پرسپولیس